Jak skutecznie zrzec się spadku z długami? Jak uwolnić się od konieczności dziedziczenia długów?

Spadek to nie tylko dziedziczenie majątku czy środków zgromadzonych na koncie bliskiej Ci osoby. Jeżeli spadkodawca nie zdążył przed śmiercią uregulować swoich zobowiązań finansowych, odziedziczysz także jego długi.

Co możesz zrobić w takiej sytuacji? Na jakiej zasadzie spadkobierca odpowiada za długi zmarłego? I czy można zrzec się dziedziczenia? Wszystkiego dowiesz się z poniższego artykułu.

Zasady dziedziczenia długów. Zasady postępowania spadkowego. Jaka jest kolejność dziedziczenia długów?

W pierwszej kolejności warto określić, kto może odziedziczyć długi po osobie zmarłej. Jeśli spadkodawca sporządził testament, jego wola jest wiążąca dla spadkobierców. W przypadku braku testamentu obowiązuje dziedziczenie ustawowe, które określa kolejność i udział spadkobierców w dziedziczeniu.

Oto główne zasady dziedziczenia ustawowego, które reguluje kodeks cywilny:

• W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci i małżonek zmarłego. Mają oni prawo do spadku w równych częściach, z zastrzeżeniem, że udział małżonka nie może być mniejszy niż 1/4 spadku. W następnej kolejności dziedziczą wnuki.
• Jeżeli zmarły nie pozostawił po sobie małżonka ani dzieci, dziedziczą jego rodzice, a w dalszej kolejności - rodzeństwo. Później zstępni rodzeństwa, dziadkowie, a na końcu - dzieci małżonka (pasierbowie).
• Jeśli wszystkie osoby powoływane do spadku nie żyją lub nie mogą być spadkobiercami, to dziedziczy gmina zamieszkania zmarłego. Jeżeli ustalenie miejsca jego pobytu jest niemożliwe, spadek dziedziczy Skarb Państwa.

Zasady dziedziczenia długów są z kolei następujące:

• Jeśli spadkobierca przyjął spadek wprost, odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem.
• Jeżeli przyjął on spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada za długi zmarłego tylko do wysokości wartości spadku.

Oczywiście można uniknąć dziedziczenia zobowiązań finansowych w jakimkolwiek stopniu. Aby to zrobić, możesz po prostu odrzucić spadek, składając odpowiednie oświadczenie.

Czy spadkobierca może nieświadomie odziedziczyć długi spadkowe?

Jak już wiesz, przyjęcie spadku wiąże się nie tylko z korzyściami majątkowymi, ale także z odpowiedzialnością za zobowiązania spadkodawcy.

Czy można jednak nieświadomie nabyć taki spadek? W teorii takie sytuacje są możliwe. Pamiętaj jednak, że masz aż 6 miesięcy na to, żeby zdecydować, czy przyjmujesz spadek i na jakich zasadach. To wystarczająco dużo czasu, aby dowiedzieć się o ewentualnych długach pozostawionych przez spadkodawcę. Trudno także wyobrazić sobie sytuację, że ktoś czeka pół roku, by upomnieć się o swoje należności.

Przed nieświadomym dziedziczeniem długów chroni także prawo. Jeżeli nie podejmiesz żadnej decyzji, czyli nie zadecydujesz o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, po 6 miesiącach "automatycznie" przyjmiesz go z dobrodziejstwem inwentarza. W praktyce oznacza to, że nie będziesz zobligowany do spłacenia nawet złotówki długu z Twoich pieniędzy.

Jak wykryć dług w spadku? W jaki sposób sprawdzić odziedziczony majątek pod kątem długów w bankach?

Istnieją różne sposoby weryfikacji, czy zmarły pozostawił długi. Oto kilka z nich:

• Sprawdź bazy BIK, BIG, KRD i KRS. Są to instytucje finansowe, które gromadzą informacje o zobowiązaniach osób fizycznych i prawnych. Możesz sprawdzić, czy spadkodawca miał jakieś kredyty, pożyczki czy inne obciążenia. Aby to zrobić, musisz mieć poświadczenie dziedziczenia od notariusza lub postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
• Przejrzyj dokumentację zmarłego – listy płatności, faktury, wyciągi z kont bankowych lub inne dokumenty potwierdzające zadłużenie spadkodawcy. Możesz znaleźć je w jego domu, pracy lub poprosić o ich udostępnienie przez rodzinę i znajomych. Sprawdź dokładnie daty i kwoty płatności oraz ewentualne wezwania do zapłaty.
• Zweryfikuj stan prawny nieruchomości po zmarłym. Możesz to zrobić poprzez przegląd aktów notarialnych lub sądowych dotyczących nieruchomości. Tam znajdziesz informacje o ich wartości rynkowej oraz ewentualnych hipotekach lub innych obciążeniach, które na nich ciążą.
• Złóż wniosek o wykonanie spisu inwentarza. To dokument sporządzony przez komornika na podstawie aktu poświadczenia dziedziczenia lub postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Znajdziesz tam informacje o składzie spadku oraz ewentualnym zadłużeniu osoby zmarłej.

Jak złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku?

Aby poprawnie złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, musisz przestrzegać następujących zasad:

• Możesz złożyć je w trzech miejscach: sądzie rejonowym właściwym dla Twojego miejsca zamieszkania, sądzie ostatniego miejsca pobytu spadkodawcy lub u notariusza.
• Oświadczenie musi zawierać imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci, miejsce jego ostatniego zamieszkania, tytuł powołania do spadku (np. testament, dziedziczenie ustawowe) i treść oświadczenia (np. przyjmuję spadek wprost, przyjmuję spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odrzucam spadek).
• Oświadczenie musi być podpisane przez spadkobiercę lub jego pełnomocnika.

Pamiętaj, że oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest nieodwołalne i nie możesz zmienić swojej decyzji po jego złożeniu.

W jakim terminie należy złożyć oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku?

Masz na to 6 miesięcy od momentu poznania informacji o spadku. Jeśli tego nie zrobisz, to automatycznie przyjmiesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że będziesz odpowiadać za długi spadkowe tylko do wysokości wartości spadku.

Jak zrzec się spadku i uniknąć odpowiedzialności za długi osoby zmarłej?

Aby uniknąć odpowiedzialności za długi osoby zmarłej, musisz złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku, co dokładnie opisaliśmy we wcześniejszej części artykułu.

Musisz zdawać sobie jednak sprawę, że jeśli zrezygnujesz ze spadku, nie zachowasz prawa do żadnej części majątku spadkowego ani do zachowku, który jest minimalną częścią majątku należną spadkobiercom ustawowym. Co więcej, jeśli odrzucisz spadek, to w dalszej kolejności przechodzi on na innych spadkobierców, czyli np. na Twoje dzieci lub wnuki. Dlatego warto zrzec się spadku również w ich imieniu, co pozwoli uchronić je przed ewentualnymi długami.

Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza – sposób na nabycie spadku bez ryzyka odziedziczenia dużego długu?

Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza to sposób na nabycie spadku, który ogranicza Twoją odpowiedzialność za zadłużenie zmarłego. Jeśli długi spadkodawcy przekraczają wysokość jego majątku, nie musisz ich spłacać ze swoich środków.

Przyjmując spadek w takiej formie, nie ma więc ryzyka, że stracisz jakiekolwiek swoje pieniądze na rzecz uregulowania zadłużenia zmarłego.

Jak przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza?

Aby skorzystać z tego sposobu dziedziczenia, musisz złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza przed sądem lub notariuszem w terminie 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o spadku.

Twoim obowiązkiem jest również sporządzenie spisu lub wykazu inwentarza, czyli dokumentów zawierających informacje o składzie i wartości majątku spadkowego.

W jaki sposób przyjąć spadek wprost?

Jest to sposób na nabycie spadku, w którym przyjmujesz cały majątek osoby zmarłej – w tym jej długi i zobowiązania finansowe. Jeżeli podejmiesz taką decyzję, będziesz odpowiadać za ich spłatę całym swoim majątkiem – nawet jeśli kwota zobowiązania spadkodawcy przekracza wartość spadku. Jest to więc decyzja, która niesie ze sobą ryzyko odziedziczenia dużego zadłużenia.

W tym wypadku także musisz złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku wprost przed sądem lub notariuszem w ciągu pół roku od momentu dowiedzenia się o spadku.

Czy i w jaki sposób można kogoś wydziedziczyć?

Spadkodawca ma prawo zarządzać swoim majątkiem i tym, kto odziedziczy go po jego śmierci. Wydziedziczenie pozbawia prawa do zachowku, które przysługuje niektórym spadkobiercom ustawowym.

Zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadałby osobie uprawnionej z tytułu dziedziczenia ustawowego. Jeśli osoba ta jest trwale niezdolna do pracy lub jeżeli zstępny jest małoletni, zachowek wynosi 2/3 jego wartości.

Spadkodawca może wydziedziczyć osobę uprawnioną do zachowku w testamencie, gdzie musi podać przyczynę wydziedziczenia i określić sposób jego dokonania.

Wydziedziczenie bez testamentu także jest możliwe – w szczególnych warunkach, gdy sąd uzna osobę uprawnioną do zachowku niegodną jego dziedziczenia. Może się tak stać np. w sytuacji, gdy popełniła ona przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności spadkodawcy.

Czy od spadku zawsze trzeba zapłacić podatek?

Tak, jeśli wartość nabytych rzeczy i praw przekracza kwotę wolną od podatku. Kwota ta zależy od tego, do jakiej grupy podatkowej należy spadkobierca. W 2023 roku kwoty wolne są następujące:

• dla I grupy podatkowej (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa) - 36 120 zł,
• dla II grupy podatkowej (zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa, małżonkowie innych zstępnych) – 27 090 zł,
• dla III grupy podatkowej (wszystkie osoby niezaliczone do dwóch poprzednich grup) – 5 733 zł.

Jeśli wartość nabytych rzeczy i praw nie przekracza kwoty wolnej dla danej grupy podatkowej, to nie trzeba płacić podatku od spadku. Co więcej, można także skorzystać ze zwolnienia od podatku, jeżeli należy się do tzw. zerowej grupy podatkowej. Mogą się o to starać małżonkowie, zstępni, wstępni, pasierbowie, rodzeństwo, ojczymowie i macochy po złożeniu odpowiedniego wniosku.

Jeśli wartość nabytych rzeczy przekracza kwotę wolną dla danej grupy podatkowej i nie ma podstaw, by skorzystać ze zwolnienia, należy zapłacić podatek w terminie dwóch miesięcy od dnia otwarcia spadku.